3. De behoefte van naasten aan samenwerking

Naasten kunnen zich erg op zichzelf aangewezen voelen wanneer hun dierbare thuis verblijft. Het is een grote verantwoordelijkheid om voor een ernstig zieke dierbare te zorgen, zeker als een naaste helemaal geen ervaring heeft in de zorg. Het is daarom belangrijk dat zij zich niet alleen voelen staan en gesteund voelen door goede samenwerking met zorgverleners. Voor andere naasten is mantelzorg in hun leven zo belangrijk dat ze het moeilijk vinden om hulp te accepteren. Ook dan is het belangrijk om hen te laten ervaren dat ze er niet alleen voor (hoeven) staan.

Hoe een uitbraak de situatie voor naasten extra zwaar maakt:

  • Tijdens een uitbraak van een besmettelijke ziekte worden wijkverpleging en andere hulpverlening soms afgeschaald vanwege een personeelstekort of angst voor besmetting. Als een cliënt zelf een besmettelijke ziekte heeft, stoppen sommige thuiszorgorganisaties helemaal met hun zorg, en staan naasten er alleen voor.
  • Het regelen van de juiste zorg thuis kan veel gedoe zijn voor naasten.
  • Het risico op overbelasting is reëel als naasten intensief zorgen voor hun zieke dierbare en zich er alleen voor voelen staan.
  • Er is vaak minder continuïteit van zorg door grote druk op de zorg en besmettingen binnen het team, met als gevolg meer invallers en wisselende aanspreekpunten. Hierdoor hebben naasten minder vertrouwde gezichten wanneer zij contact hebben met zorgverleners.

Wat kan ik als zorgverlener doen?

  • Ga het gesprek aan met naasten over de kwaliteit van zorg. Wat vinden de naasten en hun zieke dierbare belangrijk en hoe kan hier zo goed mogelijk aan tegemoet worden gekomen? Bespreek ook op welke manier naasten het liefst zouden willen bijdragen aan de zorg. Noteer de afspraken die in dit gesprek gemaakt worden duidelijk in het zorgplan. Evalueer ook regelmatig het zorgplan met de cliënt en diens naasten om te onderzoeken of er aan iets veranderd moet worden.
  • Erken de expertise van naasten en vraag hen om advies bij het uitvoeren van de zorg. Zorgverleners en naasten hebben expertise op andere gebieden omtrent de zorg voor een cliënt. Zorgverleners weten alles van de praktische zaken en de naasten kennen de cliënt het beste. Leer van elkaar om zo tot de best mogelijke zorg te komen. Voor naasten is het waardevol om gezien te worden als een belangrijke samenwerkingspartner.
  • Geef duidelijke instructies aan naasten voor de momenten dat er geen zorgpersoneel over de vloer is. Wat moeten zij in de gaten houden / meten en hoe, en bij welke symptomen moeten zij aan de bel trekken en waar? Dit kan veel onzekerheid wegnemen en ook de drempel verlagen om te bellen tijdens een crisis waardoor de zorg overbelast is.

“Ik vond het heel moeilijk wanneer je de huisarts dan moest bellen. Wanneer was het belangrijk genoeg?” – naaste

  • Vergeet naasten niet te complimenteren over wat zij doen voor hun naaste. Zij kunnen zich onzeker voelen over of zij het wel ‘goed’ doen en of zij niet tekortschieten. Helemaal als er minder zorgverleners meekijken vanwege beperkende maatregelen, en zij een grote verantwoordelijkheid voelen.

“Ik was in het begin heel erg aan het zoeken naar wat mijn rol was en hoe ik kon bijdragen. Ik was ook onzeker of ik het allemaal wel goed deed. Het had mij wel geholpen om af en toe die bevestiging te krijgen van iemand die er verstand van heeft.” – naaste

  • Zorg dat naasten op de hoogte zijn van de mogelijkheid om klachten in te dienen of contact te zoeken met een vertrouwenspersoon als zij ontevreden zijn over de zorg voor hun dierbare of zich ergens anders onprettig bij voelen. Geef aan hoe zij in contact kunnen komen met een klachtencommissie of vertrouwenspersoon.
  • Moedig naasten aan om met hun zieke dierbare en de zorgverleners te praten over wat belangrijk is als de dierbare verder achteruit zou gaan. Het is belangrijk dat dit duidelijk is, mocht de cliënt plotseling achteruitgaan en niet meer aanspreekbaar zijn. Wat wil hij/zij wel en wat juist niet qua behandeling, wil hij/zij nog opgenomen worden in het ziekenhuis, en waar zou hij/zij het liefst willen overlijden? Probeer hierbij aan te voelen of en wanneer de cliënt en naasten toe zijn aan zulke gesprekken. Meestal gaat het niet om één gesprek, maar een doorlopend proces.

Extra tips voor huisartsen:

  • Help naasten met het organiseren van de juiste zorg thuis. Informeer naar de huidige situatie en bespreek welke mogelijkheden er zijn tot aanvullende ondersteuning of zorgmaterialen. Denk hierbij aan wijkverpleging, huishoudelijke hulp en begeleiding door een POH, maar ook aan andere disciplines zoals ergotherapie of hulp in de huishouding. Soms kunnen (gemeentelijke) voorzieningen sneller in beweging worden gebracht m.b.v. een hulpverlener die de noodzaak benadrukt.
    • Voorbeeld uit de praktijk: Het regelen van wijkverpleging door de huisarts zonder echte zorgindicatie, voor een patiënt met Covid-19 wiens familieleden zelf ook ziek waren en haar niet konden ondersteunen.
  • Als er geen huisbezoeken worden gedaan, kan het voor naasten beangstigend zijn als de patiënt niet regelmatig wordt gezien door een arts. Het is dan extra belangrijk om regelmatig contact te hebben. Overweeg om een videoconsult te houden, of te bellen en daarbij ook de patiënt zelf telefonisch te spreken. Gebruik de Checklist Adviezen over Beeldbellen. Overweeg ook om een afspraak wel fysiek door te laten gaan door buiten met afstand een wandeling te maken.
  • Geef aan dat naasten altijd contact op mogen nemen met de praktijk als zij vragen hebben. Onderstreep jullie samenwerkingsrelatie door te benadrukken dat je altijd bereid bent mee te denken en te helpen, al dan niet vanaf een afstand. Als de naaste niet zelf vaak belt, neem dan zelf regelmatig contact op.
  • Zorg voor een goede overdracht naar de huisartsenpost in verband met continuïteit in avond- en weekenduren.

Extra tip voor wijkverpleegkundigen en verzorgenden:

  • Als de thuiszorg voor een cliënt tijdelijk gestaakt moet worden, maak dan een plan met elkaar wat jullie toch nog kunnen betekenen voor de naasten (en de cliënt). Spreek bijvoorbeeld met elkaar af om regelmatig telefonisch contact op te nemen met de naasten om te vragen hoe het gaat met de zorg voor hun dierbare en of jullie iets kunnen betekenen (bijv. het aanleveren van persoonlijke beschermingsmiddelen of zorgmateriaal). Overweeg ook een overleg tijdens een wandeling buiten, als dat wel mogelijk is. De kans is namelijk groot dat naastenveel vragen hebben over de zorg.