In de eerste plaats is een naaste de partner, moeder, vriend, dochter, etc. van de patiënt. Door alle hectiek die een ernstige ziekte met zich meebrengt, helemaal wanneer er beperkende maatregelen van kracht zijn, kan deze persoonlijke relatie in het nauw komen. Ook de patiënt kan lijden onder het verminderde persoonlijke contact.
Waar het contact van naasten met hun dierbare normaal ‘vanzelf’ gaat, zijn zij in zo’n situatie meer afhankelijk van zorgverleners. Als zorgverlener kun je veel betekenen als je oog hebt voor de relatie tussen de patiënt en de naaste(n) en als je deze relatie kunt faciliteren. Dit kan naasten later ook helpen bij het rouwproces.
Hoe een uitbraak de situatie voor naasten extra zwaar maakt:
- Het is heel moeilijk om niet bij elkaar te kunnen zijn in de heftige en onzekere tijd van een ernstige ziekte. Niets kan het bezoeken van de dierbare echt vervangen, gebrek aan nabijheid is toch wel het allermoeilijkste.
- Het kan naasten een machteloos gevoel geven als zij weten dat een zieke dierbare grotendeels alleen is, en zij als naasten niets kunnen doen. Voor families met een sterke voorkeur voor familiezorg en weinig vertrouwen in professionele zorg kan een bezoekbeperking extra moeilijk zijn.
- In de persoonlijke relatie tussen naasten en hun dierbare kunnen ingewikkelde emoties spelen. Bijvoorbeeld een schuldgevoel omdat zij weinig zorg of steun kunnen bieden aan hun dierbare, of misschien zelfs omdat zij hun dierbare hebben besmet.
“Hij heeft zich echt zo moederziel alleen gevoeld. En dat is iets dat ik niet kan verkroppen, daar heb ik echt zoveel last van. Ik kon er niets aan veranderen, omdat ik er niet naartoe mocht, maar het doet wel heel erg zeer. Hij heeft er zelf gelukkig geen last meer van, maar wij zitten zeker nog met de pijn die dat gegeven heeft.” – nabestaande
Wat kan ik doen als zorgverlener?
- De mogelijkheid aanbieden om te beeldbellen. Het kan veel voor naasten en patiënt betekenen om elkaar even te zien, in plaats van alleen te telefoneren. In sommige gevallen zullen patiënten dit zelf kunnen faciliteren, maar in veel gevallen hebben ze daar hulp bij nodig. Stem goed af met naasten en patiënt of zij er gebruik van willen maken. Waar sommige naasten aangeven veel behoefte te hebben aan beeldbellen, ook als hun dierbare niet in staat is om een gesprek te voeren, geven anderen aan dat zij dit juist (te) confronterend vinden. Dat deze mogelijkheid er is en wordt aangeboden is overigens sowieso waardevol. Zorg ook dat er gelegenheid is om even de kamer te verlaten voor als de naaste en/of patiënt behoefte hebben aan privacy (bijv. d.m.v. laptop).
- Tip: Gebruik de Checklist Adviezen over Beeldbellen wanneer mensen beperkte digitale en/of gezondheidsvaardigheden hebben.
“Eén van de weinige positieve dingen vond ik dat je met beeldbellen het contact weer kon herstellen tussen de patiënt en de naasten. Het leverde wel wat gedoe op voor de medewerkers, maar als je zag wat het opleverde,
dan was dat het voor iedereen helemaal waard.” – geestelijk verzorger
- Wijs naasten op de mogelijkheden om ondanks de beperkende maatregelen toch iets te kunnen doen voor hun dierbare. Denk bijvoorbeeld aan foto’s, filmpjes, muziek, een tablet of andere persoonlijke spulletjes langsbrengen voor naast het bed van de patiënt (als de maatregelen dit toelaten). Op deze manier kunnen zij toch iets betekenen voor hun dierbare.
- Indien de gezondheidstoestand van de patiënt en de maatregelen het toelaten, moedig patiënten en diens naasten dan aan om samen naar buiten te gaan. Buiten kan het makkelijker zijn om afstand te houden en zal besmetting minder snel plaatsvinden.
Wat kunnen we als team doen en (laten) organiseren?
- Beeldbellen moet gefaciliteerd worden door een individuele zorgverlener, maar vanuit het ziekenhuis moet er apparatuur beschikbaar zijn om mee te kunnen beeldbellen voor de mensen die geen smartphone of tablet hebben en/of kunnen gebruiken. Zorg ook dat iedereen van het personeel de vaardigheid heeft om ondersteuning te bieden bij het videobellen.
- Voorbeeld uit de praktijk: Het instellen van een activiteitencommissie die dagelijks langs ging bij patiënten om gezamenlijk naasten te bellen.
- Faciliteer waar mogelijk en gewenst ‘rooming-in’, de naaste gaat dan eventueel samen met de zieke in quarantaine
- Handhaaf met elkaar de bezoekbeperkingen voor zover mogelijk, maar houd ook de menselijke maat in de gaten. Durf ook de keuze te maken om uitzonderingen te maken als een naaste (of de patiënt) ernstig lijdt onder het zo weinig bij elkaar kunnen zijn. Maak afspraken met elkaar over wat jullie onder welke omstandigheden toelaten en wees hier eenduidig in als team en/of organisatie.
- Voorbeeld uit de praktijk: Een appgroep van de afdeling waarin dilemma’s werden gedeeld over uitzonderingen op de bezoekregels. Hierin vond gezamenlijke gedachtenvorming plaats en werden besluiten genomen over wat wel en niet toe werd gestaan.
- Voorbeeld uit de praktijk: Ondanks bezoekbeperkingen twee keer p/w half uurtje twee naasten langs laten komen op de IC. Op de IC is dat voor velen voldoende en wel van heel veel waarde.
- Voorbeelden uit de praktijk: In de Covid-19-pandemie zijn verschillende zorgorganisaties met creatieve oplossingen gekomen om ondanks de afstand patiënten en hun naasten nader tot elkaar te brengen:
- Raamvisite: Bezoekers staan voor het raam en hebben gelijktijdig telefonisch contact. De ervaring was overigens dat dit niet aansluit bij ieders behoefte, en dat het voor sommigen zelfs “schrijnender” voelde dan alleen telefonisch contact hebben. Het bieden van privacy door je als zorgverlener terug te trekken in plaats van erbij te blijven kan dit gevoel iets doen verminderen.
- Het opzetten van een systeem om contact te faciliteren tussen patiënten en diens naasten. Hierin konden medewerkers foto’s plaatsen van een patiënt (die bijvoorbeeld aan zijn ontbijt zit), en de naasten konden er foto’s op zetten van bijvoorbeeld de kleinkinderen. Het personeel liet die foto’s dan weer zien aan de patiënt. Controleer in verband met privacy wel altijd of betrokkenen hiervoor toestemming hebben gegeven.
- Schriftje of dagboekje bij bed leggen van de patiënt waarin elke naaste aan eind van een bezoek (als dit kon plaatsvinden) iets kan schrijven. De patiënt kan dat dan teruglezen, maar ook de andere naasten. Ook zorgverleners kunnen hier anekdotes in opschrijven die naasten kunnen teruglezen zodat zij een indruk krijgen van hoe de dagen van hun dierbare eruit zien.