De stervensfase is de fase die direct voorafgaat aan het overlijden, waarin de dood zich onafwendbaar aandient. De cliënt zal naar verwachting binnen enkele dagen overlijden. Dit zijn de laatste dagen dat de naasten en hun dierbare contact kunnen maken en afscheid kunnen nemen, of simpelweg bij elkaar kunnen zijn. Hoe deze fase verloopt kan van grote invloed zijn op het rouwproces. Daardoor kunnen beperkende maatregelen in de zorginstelling en samenleving niet alleen de stervensfase moeilijker maken voor naasten, maar ook de fase van rouw. Het is dan ook van groot belang dat naasten zo goed mogelijk worden begeleid wanneer de stervensfase aanbreekt. Als naaste krijg je ten slotte maar één kans om het sterfbed van een dierbare mee te maken waardoor het extra belangrijk is dat zij het gevoel hebben het ‘goed’ te hebben gedaan om het ook goed te kunnen afsluiten.
Hoe een uitbraak de situatie voor naasten extra zwaar maakt:
- Niet elke naaste krijgt de gelegenheid om afscheid te nemen, door een snelle achteruitgang of onverwacht overlijden, of doordat naasten zelf ziek zijn en niet op bezoek kunnen of mogen komen. Dit betekent ook dat er minder familieleden en bekenden aanwezig zijn om de naaste(n) die wel aanwezig kunnen zijn te ondersteunen tijdens deze moeilijke fase.
- Naasten moeten mogelijk afscheid nemen met persoonlijke beschermingsmiddelen aan, wat voor een gevoel van afstand zorgt.
Wat kan ik als zorgverlener doen?
- Geef, als het overlijden dichterbij komt, uitgebreide uitleg over de stervensfase en wat naasten hiervan kunnen verwachten. Veel naasten zullen dit voor het eerst meemaken en zijn niet voorbereid op bijvoorbeeld veranderingen in de ademhaling, toename van onrust en verwardheid, of veranderingen in bewustzijn. De folder ‘Wat als het einde nabij is?’ van PAL voor U en de folder ‘De stervensfase’ van IKNL bieden informatie voor naasten over de stervensfase. Niet iedereen zal deze informatie willen. Bespreek dit met de naaste.
- Vraag, al voordat de stervensfase dichterbij komt, de naaste en de cliënt (als dit mogelijk is) wat voor hen belangrijk is voor het afscheid, zoals bepaalde rituelen.
- Bied naasten contact met geestelijk verzorgers aan (bijv. pastor, imam, pandit, rabbi). Vertel wat zij te bieden hebben. Verwijs eventueel naar www.geestelijkeverzorging.nl.
Wat kunnen we als team doen en (laten) organiseren?
- Maak afspraken met elkaar over het omgaan met eventuele beperkende maatregelen tijdens de stervensfase. Bijvoorbeeld over de mogelijkheid van uitzonderingen op de regels zoals het opschorten van huisbezoeken.
- Maak afspraken met elkaar over wie de regie heeft om de stervensfase te begeleiden. Zal dat de huisarts zijn, of ook een betrokken verpleegkundige of verzorgende?